Minister Bruins (OCW) bij AWTI-jaarsymposium: “sociale en geesteswetenschappen essentieel voor maatschappelijke vooruitgang”

Foto’s: Paul Voorham

Op 26 september 2024 vond het jaarsymposium van de Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie (AWTI) plaats, met als thema: ‘Vanzelfsprekende verbinding – succesvol innoveren met sociale- en geesteswetenschappen’, met als centrale vraag: Wat moet daarvoor gebeuren?

Wetenschappers uit verschillende disciplines, technici, innovators, beleidsmakers en andere geïnteresseerden kwamen in Amsterdam samen om antwoorden te formuleren. De voorzitter van de SSH-raad ging in discussie met minister Bruins (OCW). Ook waren er pitches en inhoudelijke deelsessies.

Minister Bruins deelt visie en schetst toekomstperspectief

In een paneldiscussie formuleerden minister Bruins (OCW), voorzitter van de SSH-raad Bas van Bavel, Jolanda Kluin (AWTI) en Marleen Stikker (AWTI) antwoorden op de centrale vraag.  

Minister Bruins omschreef zijn visie:

“Ik heb als ‘harde bèta’ eigenlijk helemaal verkeerd naar de werkelijkheid gekeken. Ik dacht altijd… we gaan een nieuw apparaat bedenken, een nieuwe technologie en dan lossen we alle problemen op – zo’n technology push die je hebt meegekregen vanuit je monodisciplinaire studie. Maatschappelijke problemen zijn echter buitengewoon complex. Qua kennis hebben we diepte in de breedte nodig – en daar hebben we ons allemaal voor nodig. Dat kan je niet binnen één domein.”

Vervolgens had hij het over het consortium (SSH-raad, NWO, TNO Vector en CLICKNL) dat hij de opdracht heeft gegeven om de komende maanden een actieplan te ontwikkelen om sociaalmaatschappelijke aspecten een vanzelfsprekende plek te geven in innovaties voor maatschappelijke transities:

“Wat gaan wij in beleid, in de politiek, in Nederland, in universiteiten en hogescholen anders doen, zodat we op een andere manier naar innovatie gaan kijken, innovatie op een andere manier gaan financieren, op een andere manier beleid gaan maken, instrumenten gaan ontwerpen, zodat we samen die complexe toekomst tegemoet kunnen treden? Ik hoop dat de SSH-raad daar samen met de anderen hard aan gaat werken.”

Bruins sloot af met een verzoek aan SSH-onderzoekers om hun blik te richten op innovatie. Hij concludeert: “Wat voor ons ligt is zo complex, dat kunnen we als politiek niet oplossen, dat kunnen we als wetenschap niet oplossen, dat kan de maatschappij in zichzelf niet oplossen, het bedrijfsleven in zichzelf ook niet – dat moet echt samen. Het is een persoonlijke en collectieve verantwoordelijkheid.”

Voorzitter SSH-raad Bas van Bavel deelt visie

Bas van Bavel gaf aan dat de raad blij is met de huidige koers. Hij voegde eraan toe dat het nodig is SSH-kennis op een integrale manier te benutten bij innovatie – niet slechts ‘achteraf’, wanneer het ‘mis is gegaan’. Ook prijst hij de ontwikkeling van disciplinaire gerichtheid naar de gerichtheid op vraagstukken.

Toch uitte hij ook zijn zorgen: het grote SSH-domein kan alleen goed functioneren wanneer ze kan rekenen op een stevige financiële basis. Hoewel het goed nieuws is dat de sectorplannen behouden blijven, geeft hij aan dat de bezuinigingen het al niet ruim gefinancierde domein stevig raken. De onderwijslast is zo hoog, dat de ruimte voor onderzoek, interdisciplinaire samenwerking en impact uiterst klein is.

Desondanks benadrukt Van Bavel dat de SSH-raad de huidige ontwikkelingen zo goed mogelijk benut. Er liggen kansen voor het SSH-domein en de raad blijft de achterban hierbij betrekken.

Van Bavel maakt dit concreet met een uitnodiging aan SSH-onderzoekers om in te gaan op calls vanuit het Kennis- en Innovatieconvenant van de NWO.

Inzichten uit pitches en deelsessies

Marijn de Bruin – hoogleraar gedragswetenschappen aan het Radboudumc – had een goede suggestie voor de geesteswetenschappen: maak een factsheet voor beleidsmakers waarin je duidelijk aangeeft met welke vragen beleidsmakers bij geesteswetenschappers aan kunnen kloppen. Dit is voor beleidsmakers nu nog niet volledig inzichtelijk en het verkleint de kloof. In zijn presentatie ging hij in op de coronapandemie. Enthousiast nam hij ons mee in de ervaring van ‘je samen op een probleem storten’. Wanneer we ons als professionals verenigen en onze pijlen richten op een vraagstuk, dan werken we effectiever, merkte hij.

Reint Jan Renes (lector Psychologie voor een Duurzame Stad) verzorgde een keynote en belichtte onder andere het rapport van het VN-klimaatpanel IPCC. In dit rapport laten onderzoekers zien dat gedragsveranderingen (energie besparen, duurzaam vervoer, minder vlees en zuivel eten) kunnen leiden tot een enorme uitstootvermindering, van 40 tot 70 procent in 2050.

Marleen Stikker (Waag Futurelab) zette helder uiteen dat we naar een breder begrip van innovatie moeten bewegen. Een te beperkt beeld van innovatie is een nieuwe windturbine of een bijzonder isolatiemateriaal; innovatie is breder, gaat over alle menselijke handelingen gericht op vernieuwing – nieuwe perspectieven, diensten of beleid gericht op relevante vraagstukken.

De sprekers maakten samen duidelijk hoe essentieel de sociale en geesteswetenschappen zijn in onze aanpak van maatschappelijke vraagstukken.

Rol van de SSH

Het SSH-domein blijft werken aan innovaties, onder meer in de thema’s die in de SSH-sectorplannen zijn geformuleerd. In die thema’s wordt onderzoek gedaan naar maatschappelijke vraagstukken en werkt men over de grenzen van disciplines heen. Verder zijn we vanuit de raad bezig SSH-onderzoekers te activeren richting innovatiegerichte onderzoeksprogramma’s.

De SSH-raad gaat daarnaast de komende tijd binnen het consortium volop aan de slag met de ontwikkeling van het actieplan. De uitdaging die de AWTI ons heeft gesteld, pakken we op.