Hoe digitale innovatie de zorgkloof kan dichten
Er wordt veel verwacht van digitale oplossingen om het mentaal en fysiek welzijn van mensen te verbeteren. Deze oplossingen zijn onmisbaar in een zorgcontext die onder druk staat. Het ontwikkelen en implementeren van effectieve zorgtechnologie blijkt echter niet eenvoudig.
We bespraken deze uitdaging met hoogleraar Communication, Cognition and Computation prof. dr. Emiel Krahmer, vanuit zijn rol als trekker van de Academische Werkplaats Digital Health & Mental Wellbeing aan Tilburg University.
Wat is een zorgkloof?
De Nederlandse zorgsector staat voor de opgave om een antwoord te vinden op de stijgende en steeds complexer wordende vraag naar zorg. Tegelijkertijd groeien de beschikbare financiële middelen niet mee en wordt de arbeidsmarkt krapper. Kortom: de beschikbaarheid van zorg neemt af, terwijl de vraag toeneemt, met een zorgkloof als resultaat.
Zorgtechnologie is in tegenstelling tot de zorgprofessional veelal 24/7 toegankelijk voor grote groepen mensen. Opschalen en uitbreiden is vooral een technisch vraagstuk. Dit maakt dat zorgtechnologie de zorgkloof zou kunnen verkleinen. De Academische Werkplaats werkt hieraan.
De Academische Werkplaats Digital Health & Mental Wellbeing
Tilburg University voelt een verantwoordelijkheid om bij te dragen aan brede welvaart – welvaart die verder gaat dan economische groei. Met vier universiteitsbrede academische werkplaatsen bouwt de universiteit haar expertise verder uit. Kenmerkend voor de werkplaatsen is dat er meerjarig, interdisciplinair en vanuit een gezamenlijke ambitie met bedrijven, overheden en andere kennisinstellingen wordt samengewerkt.
Eén van de vier werkplaatsen is de Academische Werkplaats Digital Health & Mental Wellbeing. Het doel van de werkplaats is dat tegen 2030 iedereen met digitale technologieën en interventies kan werken aan haar mentaal welzijn en leefstijl. Verscheidene wetenschappelijke disciplines en sectoren, waaronder economie, rechtsgeleerdheid, de sociale wetenschappen en geesteswetenschappen, werken met de partners interdisciplinair samen. De partners zijn commerciële, zorg- en non-profit organisaties, waaronder ziekenhuizen, GGZ-instellingen, hogescholen, gemeentes, e-health organisaties en arbodiensten.
Het SSH-team
Tilburg heeft met de hulp van het SSH-sectorplan Dwarsdoorsnijdend Thema negen universitair (hoofd)docenten aangenomen. Zij vormen het SSH-team (Social Sciences & Humanities) binnen de universiteit en ze zijn een herkenbare eenheid binnen de Werkplaats, waar ze aandacht besteden aan de ethische, juridische en sociale aspecten (ELSA) van zorgtechnologie in relatie tot (mentale) gezondheid. Het team werkt daarnaast aan (econometrische) effect studies, het herkennen en tegengaan van medische misinformatie en computationele neuropsychiatrie. Dit doen ze samen met de in totaal 130 betrokken onderzoekers.
Mentaal welzijn langs vijf themalijnen
De onderzoekers werken langs vijf themalijnen:
- Binnen het eerste thema, de digitale ik, ligt de focus op zelfregie, zelfmanagement en vroegtijdige ondersteuning.
- Thema twee richt zich op het werken aan mentale gezondheid wanneer iemand fysiek ziek is.
- Thema drie gaat over de effectieve implementatie van zorgtechnologie.
- Thema vier gaat over digitale inclusiviteit. Dit betekent dat iedereen, ongeacht vaardigheden, opleidingsniveau of achtergrond, gelijkwaardig kan deelnemen aan en profiteren van digitale toepassingen.
- Thema vijf richt zich op de digitale zorgtransformatie, die een overbelast systeem moet ondersteunen.
Kan zorgtechnologie een overbelast zorgsysteem werkelijk ontlasten?
“Zorgtechnologie kan de gezondheidszorg niet volledig vervangen,” stelt Emiel Krahmer. “We erkennen de onmisbare waarde van interpersoonlijk contact – en tegelijk moeten we de mogelijke bijdrage van zorgtechnologie niet onderschatten.” Een eerste voorbeeld hiervan is het aanbod van hybride behandeltrajecten voor mensen met ernstige psychische aandoeningen. De Werkplaats werkt aan een platform voor mensen met een dergelijke aandoening en met wie het de betere kant op gaat, wat maakt dat ze hun zorgtraject willen afbouwen. Het gepersonaliseerde platform helpt mensen om te monitoren hoe het met ze gaat en wat ze nodig hebben. Met dit hybride aanbod verlichten we de druk op de therapeut. Aandacht voor thema drie (implementatie) speelt hier een grote rol: hoe zorgen we dat mensen door gebruik van het platform niet méér contact opnemen met hun zorgverlener? Maar bijvoorbeeld ook: wat zijn de juridische kaders rond dataverwerking?
De toepassingsmogelijkheden van virtual reality
Virtual reality (VR) dient als tweede voorbeeld. Er is een groeiende interesse in het combineren van EMDR (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) therapie met VR om de effectiviteit van traumaverwerking te verbeteren. Onderzoek laat zien dat VR zowel als hulpmiddel binnen EMDR kan dienen, als ook een platform om EMDR-elementen zelfstandig toe te passen. Een gerandomiseerde studie toonde aan dat VR-EMDR bij patiënten met depressie en jeugdtrauma leidde tot verbeterde depressieve symptomen, minder trauma-klachten en verbeterde cognitieve functies, met behoud van effecten tot drie maanden later (Yan et al., 2025).
De onderzoekers gebruiken VR onder andere voor thema één (zelfregie en zelfmanagement). Nynke van der Laan (Tilburg University, School of Humanities and Digital Sciences) onderzoekt bijvoorbeeld in een virtuele supermarkt hoe we gezonde keuzes kunnen stimuleren. Dit werkt effectiever dan grootschalig onderzoek in een echte supermarkt. De inzichten kunnen bijdragen aan betere leefstijlkeuzes en indirect aan een betere mentale gezondheid.
ChatGPT als psycholoog?
Krahmer’s derde voorbeeld van de meerwaarde van zorgtechnologie gaat over kunstmatige intelligentie (AI). Steeds meer mensen gebruiken de generatieve AI van ChatGPT om te werken aan hun mentale gezondheid, de sparringpartner die dag en nacht – zonder wachtlijst of wachttijd – het gesprek aangaat. Ook hier speelt thema drie (implementatie) een belangrijke rol. Krahmer: “We weten dat schrijven en praten over je mentale gezondheid helpt. ChatGPT is echter een commercieel bedrijf. Het taalmodel lijkt empathisch maar heeft geen oog voor subtiele signalen.” De Werkplaats besteedt dan ook veel tijd aan onderwijs en kennisdeling rond de voor- en nadelen van AI als gesprekspartner. Ook onderzoeken ze of het mogelijk is om een eigen generatieve AI chatbot te ontwikkelen, met meer oog voor ethische grenzen.
Is digitale gezondheidszorg effectief voor hoogsensitieve personen?
De onderzoekers werken langs de vierde themalijn aan digitale inclusiviteit. Een van de projecten van de Werkplaats richt zich op het onderzoeken van de rol van hoogsensitiviteit in de digitale gezondheidszorg. Mensen met een hoge Sensory Processing Sensitivity verwerken informatie anders. Door gebruik te maken van oogbewegingsregistratie meten onderzoekers aandacht, ze toetsen kennis en ze brengen cognitieve inspanning en vermoeidheid in kaart bij respondenten die video’s kijken of tekst lezen. Dit voorbeeld illustreert hoe de onderzoekers werken aan ‘mentaal welzijn voor iedereen’.
Hoe gaan we verder?
Zorgtechnologie is 24/7 beschikbaar en kan de druk op de zorg aantoonbaar verlichten. Maar technologie is geen doel op zich. De sleutel ligt in een doordachte, hybride benadering waarin menselijk contact en digitale ondersteuning elkaar versterken. De Academische Werkplaats werkt samen met partners aan een toekomst waarin mentaal welzijn toegankelijk is voor iedereen – met oog voor ethiek, inclusiviteit en effectiviteit. De komende jaren zetten ze in op fundamenteel onderzoek, kennisdeling, praktijkgerichte innovatie en structurele samenwerking. Ze zetten zich in voor zorg die niet alleen slim is, maar ook rechtvaardig, inclusief en betekenisvol.