Het SSH-domein versterkt met onderwijs en onderzoek de Nederlandse economie. Hieronder illustreren we de cruciale rol van SSH-expertise voor het Nederlandse verdienvermogen met enkele voorbeelden.

SSH is hofleverancier van de dienstensector

Tegenwoordig werkt bijna 80% van de werkenden in de dienstensector. Daaronder vallen financiële, zakelijke en juridische dienstverlening, zoals door advocatenkantoren, adviesbureaus en fintech-bedrijven, informatie en communicatie, waaronder uitgeverijen, film, radio, tv, telecommunicatie, de IT- en informatiedienstverlening, maar ook een enorme breedte aan niet-commerciële dienstverlening in de sfeer van overheid, cultuur en zorg.

Het SSH-domein is hofleverancier van hoog opgeleide arbeidskrachten voor deze alsmaar groeiende diensteneconomie, de motor van de Nederlandse economie.

SSH is een essentieel onderdeel van succesvolle innovatie

De Adviesraad voor Wetenschap, Technologie en Innovatie heeft in het adviesrapport Vanzelfsprekende verbinding – Veranker sociaal- en geesteswetenschappelijk onderzoek in innovatie laten zien dat SSH-onderzoek een essentieel onderdeel is van succesvolle innovatie. De gedragsinzichten en sociaaleconomische analyses die voortkomen uit SSH-onderzoek dragen in grote mate bij aan het succes van innovatieve projecten die gericht zijn op bijvoorbeeld duurzaamheid of technologische vooruitgang. Niet de technologie zelf maar de mensen die deze technologie ontwikkelen en inzetten bepalen hoe ‘verantwoord’ of eerlijk of waardevol de technologie is, en mensen bepalen of en wanneer ze een technologie vertrouwen. Door SSH-expertise inzake draagvlak en implementatie van nieuwe technologie vroegtijdig te integreren, neemt de kans op succes en zowel economisch als sociaal profijt significant toe.

Economische impact van klimaatverandering

Klimaatverandering heeft naar alle waarschijnlijkheid een aanzienlijke impact op de Nederlandse economie, met gevolgen op zowel korte als lange termijn. De Nationale Klimaatadaptatiestrategie heeft de gevolgen voor elf verschillende sectoren uitgewerkt. Extreme weersomstandigheden zoals overstromingen, droogte en hittegolven beïnvloeden verscheidene sectoren, waaronder landbouw, infrastructuur en de financiële sector. De economische gevolgen zijn lastig te voorspellen, maar veel sectoren herkennen en erkennen de dreiging en urgentie.

De groene transitie als sociale transitie

In het artikel The technological and social timelines of climate mitigation: Lessons from 12 past transitions (2021) laten Nelson & Allwood zien dat sociale transities gemiddeld vier decennia korter duren dan technologische transities. Ze concluderen in het licht van klimaatverandering dat beleidsmakers hun klimaatdoelstellingen voor 2050 alleen kunnen halen wanneer ze zowel technologische áls sociale innovatie benutten. Sociale innovatie versnelt de groene transitie.

Het rapport Strengthening the integration of Social Sciences and Humanities (SSH) in the SET Plan (januari 2025) van het SSH CENTRE is in dit licht zorgwekkend. Het rapport gaat over het gebrek aan integratie van SSH in Europese duurzaamheidsprojecten binnen het SET Plan, een EU-beleidsinstrument voor energie-innovatie. Uit de analyse blijkt dat SSH-aspecten in de meeste implementatieplannen nauwelijks zijn opgenomen of slechts oppervlakkig worden genoemd. Dit belemmert een effectieve en rechtvaardige energietransitie.

De belangrijkste aanbevelingen zijn:

1. Maatschappelijke aspecten beter integreren in technologische ontwikkeling.
2. Concrete SSH-doelen en meetindicatoren opnemen in beleidsplannen.
3. Burgers betrekken als actieve deelnemers, niet alleen als gebruikers of consumenten.
4. Sterkere verbinding met bestaand beleid en EU-doelstellingen.
5. Meer aandacht voor lokale en regionale niveaus bij het implementeren van plannen.

Het rapport benadrukt dat zonder betere SSH-integratie duurzame energie-innovaties moeilijker geaccepteerd en effectief geïmplementeerd zullen worden.

Hoe gedragsinzichten leiden tot een duurzamer wereld

Wat we eten bepaalt niet alleen onze gezondheid, maar ook het klimaat. Het eten van vlees verhoogt de CO2 uitstoot: vleesrijke diëten zorgen voor 7 kilo CO2-uitstoot per dag terwijl vegetarisch eten tot maar 4 kilo CO2-uitstoot leidt. Als de overheid vleesvermindering zou verplichten, leidt dit onherroepelijk tot protest. Via kleine duwtjes – zogenaamde nudges – kan vleesgebruik echter worden verminderd. Sociale wetenschappers toonden aan dat het percentage mensen dat kiest voor een vegetarische maaltijd een boost krijgt als het de standaard optie is: van slechts 6% als vegetarisch niet standaard was, naar 87% als het als standaardoptie werd gepresenteerd. Mensen konden nog steeds kiezen voor vlees maar ze bleven bij de standaard. Het onderzoek kreeg veel media-aandacht. Organisaties gebruiken het inzicht ook echt. Zo zijn vanaf 2022 de lunches op de Universiteit Twente standaard vegetarisch. De TU Delft en een vestiging van Volkswagen hebben nu een volledig vegetarische kantine.

De economische impact van mentale gezondheid en ziekte

Bijna de helft (48%) van de volwassenen in Nederland (18-75 jaar) heeft ooit in het leven één of meerdere psychische aandoeningen gehad (zie Cijfers: psychische gezondheid van het Trimbos-instituut). De gevolgen zijn, naast het persoonlijke lijden, hoge kosten voor de geestelijke gezondheidszorg, langdurig werkverzuim en grote economische verliezen. De World Health Organization voorspelde in 2011 al dat depressie in 2030 een leading cause of disease burden zal zijn. Op dit moment staat depressie inderdaad bovenaan de wereldranglijst van psychische stoornissen. Mensen met ernstige psychische ziekten overlijden 10 tot 20 jaar eerder dan mensen zonder deze klachten.

Betere en toegankelijke behandelingen binnen de GGZ verhogen de arbeidsparticipatie en economische productiviteit en maken de samenleving gezonder. Een inspirerend voorbeeld in dit verband is het werk van de Engelse onderzoekers David Clark (psycholoog) en Richard Layard (arbeidseconoom) dat laat zien dat zo’n 60% van de belangrijkste psychische aandoeningen redelijk te behandelen is en dat behandeling economische winst oplevert in termen van minder ziekteverzuim en minder arbeidsongeschiktheid. Ze vatten hun werk samen in het boek ‘Therapiewinst‘.  In het Verenigd Koninkrijk heeft het programma waarover ze schrijven – ‘Improving Access to Psychological Therapies’ (IAPT) – laten zien dat het mogelijk is om in korte tijd grote verbeteringen tot stand te brengen in de levens van honderdduizenden mensen. In 2021/22 maakten 1,2 miljoen mensen gebruik van het therapieaanbod van IAPT.

Daarnaast benadrukt het rapport ‘Samen werken aan een mentaal gezonde samenleving‘ van het Trimbos instituut (2021) dat de curatieve geestelijke gezondheidszorg een belangrijke waarde heeft voor onze economie en gezien kan worden als een investering die zichzelf ruimschoots terugverdient. Het bevorderen van mentale gezondheid in de populatie heeft positieve economische effecten, zoals verminderd ziekteverzuim en verhoogde productiviteit.

Praktijkvoorbeeld: Duurzaam werkgeverschap als oplossing voor arbeidsmarkttekort

Werkdruk, verloop en verzuim zijn aan de orde van de dag en arbeidsmarkttekorten belemmeren de economische groei inmiddels in alle sectoren. Zonder deze uitdagingen het hoofd te bieden, gaat het niet lukken de huidige welvaart te waarborgen of zelfs verbeteren. Weliswaar is er een breed aanbod van tests en assessments voor duurzame inzetbaarheid, maar de nadruk ligt daarbij op de werknemer die zich inzetbaar dient te tonen. Zo blijven de werkgever en haar beleid buiten beeld, terwijl onderzoek toont dat deze van centraal belang zijn. Steunend op de resultaten van fundamenteel internationaal vergelijkend onderzoek naar werkbeleving, ontwikkelden SSH-onderzoekers het Workforce Sustainability Testing Platform (Work-Step): een tool waarmee werkgevers met een korte vragenlijst inzicht krijgen over de rol van de organisatie bij duurzame inzetbaarheid van haar medewerkers: duurzaam werkgeverschap als aanvulling op duurzame inzetbaarheid.

In samenwerking met de Utrechtse tech-startup 2DaysMood wordt Work-Step nu aangeboden aan werkgevers. Via een dashboard krijgen zij inzicht in de belangrijkste factoren waarop zij kunnen sturen om hun werknemers gezond en tevreden verbonden te laten blijven bij hun organisatie. Dit laat zien hoe, gebaseerd op SSH-expertise, economisch verdienvermogen en maatschappelijk welbevinden elkaar kunnen versterken.

De economische meerwaarde van een stevig juridisch rechtssysteem

Een eigentijds en robuust rechtssysteem is onmisbaar voor een stabiel ondernemingsklimaat en duurzame economische groei. Juridische expertise is essentieel om complexe economische uitdagingen te navigeren, zoals internationale handelsconflicten, grensoverschrijdende bedrijfsovernames, de regulering van digitale marktplaatsen en de ontwikkeling van innovatieve sectoren zoals cryptocurrencies en groene energie.

Rechtswetenschap als motor voor economische vooruitgang

De rechtswetenschap speelt een cruciale rol in het vertalen van economische belangen naar juridisch haalbare oplossingen. Zonder een solide juridisch fundament zouden grensoverschrijdende investeringen, handelsakkoorden en innovatieve technologieën als cryptovaluta en blockchain zich niet veilig kunnen ontwikkelen. Het recht biedt de stabiliteit en voorspelbaarheid die nodig zijn om bedrijven te laten floreren en investeerders vertrouwen te geven in nieuwe markten.

Daarnaast beschermt de rechtsgeleerdheid individuen en bedrijven tegen economische onzekerheden. Denk aan de juridische begeleiding bij Brexit, waarbij bedrijven afhankelijk waren van juristen om zich aan te passen aan nieuwe douaneregels en handelsvoorwaarden. Of de juridische ondersteuning bij klimaatakkoorden, die cruciaal is voor een succesvolle groene transitie.

Praktijkvoorbeelden van juridische innovatie

Governing the Digital Society (Universiteit Utrecht)

In de steeds verder digitaliserende samenleving zijn principes van goed bestuur nog volop in ontwikkeling. Het onderzoeksgebied Governing the Digital Society van de Universiteit Utrecht brengt juristen, bestuurskundigen, geesteswetenschappers en sociologen samen om transparante en verantwoorde digitale instituties te ontwikkelen. Dit onderzoek draagt bij aan economische stabiliteit door duidelijke juridische kaders te scheppen voor digitale ecosystemen, zowel op lokaal, nationaal als transnationaal niveau (EU).

Digital Legal Lab

Het Digital Legal Lab is een onderzoeksnetwerk van Tilburg University, de Universiteit van Amsterdam, de Radboud Universiteit Nijmegen en de Universiteit Maastricht. Hier werken rechtswetenschappers, datawetenschappers en academici uit de sociale wetenschappen samen aan het snijvlak van recht, technologie en maatschappij. Dit initiatief onderstreept hoe juridische innovatie economische vooruitgang stimuleert door regelgeving en technologische ontwikkelingen met elkaar in balans te brengen.

Conclusie

De rechtsgeleerdheid is niet slechts een ondersteunende discipline, maar een drijvende kracht achter economische groei en innovatie. Zonder goed-opgeleide juristen en voortdurende juridische ontwikkeling zouden tal van economische processen stagneren. Door juridische kaders te bieden voor handel, technologische vooruitgang en maatschappelijke transities, vormt de rechtswetenschap een essentieel fundament voor de economie van de toekomst.

Taal- en cultuurkennis versoepelt economische transacties

Een economische uitdaging voor Nederland is de toenemende behoefte aan internationale handel en samenwerking in een wereld vol geopolitieke spanningen en culturele verschillen. Taal- en cultuurkennis uit de geesteswetenschappen versoepelt dit proces. Nederlandse exporteurs profiteren bijvoorbeeld van inzicht in lokale culturele gewoonten, wat hen in staat stelt om producten effectiever af te stemmen op buitenlandse markten. Ook verbeteren taalkundigen en cultuurwetenschappers internationale onderhandelingen, zoals handelsakkoorden binnen de Europese Unie of met opkomende markten.