Nederland digitaliseert. Onderzoekers in het SSH-domein (de sociale wetenschappen, geesteswetenschappen, rechtsgeleerdheid, economie en bedrijfskunde) werken steeds vaker met grote hoeveelheden data, waaronder mediabestanden, bevolkingsregisters, vragenlijsten, archieven, experimentdata en publieke administraties. Zonder goed georganiseerde digitale infrastructuren (DI) blijven deze bronnen versnipperd en kunnen onderzoekers geen toponderzoek bedrijven.
Daar ligt de opdracht van het Landelijk Beraad Digitale Infrastructuur SSH (LBDI-SSH). Het platform is in 2023 opgericht vanuit de SSH-raad om overzicht te creëren, synergie te stimuleren en richting te geven aan de digitale toekomst van SSH-onderzoek. In het platform zitten naast representanten van ODISSEI en CLARIAH ook vertegenwoordigers van NWO, het eScience Center, SURF en DANS. Eind 2025 wordt Pearl Dykstra benoemd als nieuwe voorzitter. In dit interview vertelt ze welke koers het LBDI-SSH de komende jaren gaat zetten.
“Ik draag graag bij aan het grote goed”
Pearl Dykstra is emeritus hoogleraar Empirische Sociologie, voormalig wetenschappelijk directeur van ODISSEI en voormalig vicevoorzitter van de Groep van Wetenschappelijke Hoofdadviseurs bij het kabinet van Europese Commissarissen. Het voorzitterschap van het LBDI-SSH sluit volgens haar goed aan bij haar motivatie om bij te dragen aan samenwerking en vooruitgang:
“Ik draag graag bij aan het grote goed. Plezier zit voor mij in samenwerken en dingen voor elkaar krijgen.”
Die gezamenlijke inzet is volgens haar hard nodig: binnen het Nederlandse SSH-domein werken uiteenlopende partijen aan digitale infrastructuren – van ODISSEI, CLARIAH, KNAW en NWO tot musea, archieven, bibliotheken, planbureaus, universiteiten en ministeries. Het LBDI-SSH vervult een regierol en adviseert de SSH-raad over kansen, blinde vlekken en prioriteiten.
Het belang van een ‘Digitale SSH’
Wat zijn ‘digitale infrastructuren’ eigenlijk? Dykstra:
“DI – dat is naast digitale dataverzameling ook de software, de technieken, de tools, de veilige omgevingen, de computerinterface, datacentra…”
Ze onderscheidt bij het gebruik van DI’s twee soorten data:
1. Ready-Made Data (RMD)
Kant-en-klare gegevens verwijzen naar reeds bestaande datasets die voor andere doeleinden dan onderzoek zijn verzameld, zoals overheidsdocumenten, bedrijfslogboeken of activiteiten op sociale media, die kunnen worden hergebruikt voor nieuwe analytische doeleinden.
Dit zijn bronnen over geschiedenis, cultuur, sociale relaties, schilderijen, waterbeheer – data die moeten worden ontsloten. Daar heb je digitale infrastructuren voor nodig.
2. Custom-Made Data (CMD)
Deze benadering wordt vaak geassocieerd met traditioneel sociaalwetenschappelijk onderzoek, waarbij gegevens worden verzameld door middel van enquêtes of experimenten die zijn ontworpen rond een specifieke vraag.
Digitale SSH als verbindende schakel
Matthew Salganik, schrijver van Bit by bit: Social research in the digital age (2018) bespreekt in zijn TEDxPrincetonU-lezing getiteld ‘Beyond Big Data’ dat hybride strategieën die beide soorten data combineren aanzienlijke voordelen bieden. Onderzoekers kunnen bijvoorbeeld big data-bronnen verrijken met aanvullende, op maat verzamelde informatie om de nauwkeurigheid en relevantie te verbeteren. Deze combinatie van benaderingen wordt steeds meer gezien als een krachtige methode, die zowel schaalbaarheid als precisie mogelijk maakt.
Een sterke DI-SSH maakt het mogelijk om deze typen data veilig te combineren – altijd binnen strikte waarborgen. Daarbij wijst Dykstra op maatschappelijke thema’s waar SSH-infrastructuren van waarde kunnen zijn:
“De Digitale SSH die ontwikkeld wordt, biedt inzicht in bijvoorbeeld klimaatvraagstukken, de energietransitie, en ook het thema gezondheid.”
‘Digitale SSH’ impliceert dus geen exclusiviteit. SSH fungeert idealiter juist als verbindende schakel tussen alfa, bèta en techniek en staat in verbinding met disciplines als gezondheid-, klimaat-, en informatiewetenschappen.
Wat het LBDI-SSH wil bereiken
Het LBDI-SSH werkt aan een langetermijnstrategie voor een geïntegreerde Digitale SSH, inclusief afspraken over hoe nieuwe projecten aansluiten bij bestaande infrastructuren zoals ODISSEI en CLARIAH.
Dykstra’s ambitie als voorzitter
Dykstra richt haar pijlen op samenwerking, synergie en structurele financiering. Ze hoopt dat steeds meer onderzoekers gebruik gaan maken van digitale infrastructuren en hier ook zelf aan meebouwen. Ze pleit dan ook voor een extra profiel binnen ‘Erkennen en waarderen’:
“Er moet een profiel bij: ‘werken aan DI’. Dat is wetenschappelijk werk – je maakt hiermee het werk van onderzoekers beter mogelijk, bouwt aan kennisontwikkeling.”
Digitale infrastructuren als fundament van wetenschap
Het SSH-domein kan niet zonder data, benadrukt Dykstra:
“Denk aan het technische werk van linguïsten, statistische modellen van sociologen, politicologen, Large Language Models, geavanceerde modellen van economen… Juristen hebben nu ook behoefte aan data gericht op wetgeving en hoe die door mensen wordt ervaren.”
Hierdoor positioneert ze de Digitale SSH niet alleen als technische noodzaak, maar als integraal onderdeel van de urgente vraagstukken waar Nederland mee te maken heeft.
Een oproep aan het veld
Ze sluit het interview af met een duidelijke boodschap aan onderzoekers en partners:
“Toon eigenaarschap. Als je iets identificeert, onderneem dan actie – richting NWO, de KNAW en LBDI-SSH… zodat we als gemeenschap blijven groeien en ontwikkelen.”
Opmerkingen, suggesties en vragen kun je via deze weg delen met het LBDI-SSH (LBDI-SSH@uu.nl). De secretaris van het LBDI-SSH zal u te woord staan.
Conclusie
Met de komst van Pearl Dykstra als nieuwe voorzitter krijgt het LBDI-SSH eind 2025 een ervaren leider die hecht aan samenwerking, synergie en structurele vooruitgang. Haar ambities – betere toegankelijkheid van data, erkenning voor DI-werk en een bredere integratie van SSH in grote maatschappelijke uitdagingen – sluiten goed aan bij wat Nederland de komende jaren nodig heeft.