Het SSH-domein is met haar onderzoek en onderwijs voor Nederland van groot maatschappelijk belang. Deze maatschappelijke meerwaarde valt uiteen in de volgende deelgebieden.

Bijdrage aan maatschappelijke transities

De AWTI liet in het adviesrapport ‘Vanzelfsprekende verbinding – Veranker sociaal- en geesteswetenschappelijk onderzoek in innovatie‘ zien hoe belangrijk SSH-onderzoek (Social Sciences & Humanities) is bij het oplossen van complexe maatschappelijke vraagstukken in Nederland. Sociale en culturele aspecten spelen bij complexe innovatieprocessen en maatschappelijke transities altijd een grote rol. De huidige regering heeft als reactie hierop besloten om SSH-onderzoek steviger te verankeren in innovatie.

In de sectorplannen is aangegeven welke thema’s momenteel bovenaan de SSH-agenda staan.

Sociale wetenschappen

Deze thema’s staan wegens de maatschappelijke urgentie bij sociaal wetenschappers bovenaan de agenda:

1. Veerkracht bij jeugd
2. Psychische aandoeningen
3. De menselijke factor in nieuwe technologieën
4. Maatschappelijke transitie en gedragsverandering
5. Maatschappelijke ongelijkheid en diversiteit

Sociaal wetenschappers hebben oog voor het welzijn van mensen te midden van grote veranderingen, waaronder de digitale transitie.

Geesteswetenschappen

De geesteswetenschappen onderzoeken menselijke waarden en zijn van groot belang ten tijde van culturele verschuivingen. In onderstaande paragraaf over de ’tussentijd’ lichten we dit toe.

Deze thema’s krijgen momenteel veel aandacht:

1. Humane Artificiële Intelligentie & de Gedataficeerde Samenleving
2. Cultureel Erfgoed & Identiteit

Ook de talen zijn van groot belang. Cultuurexpertise, geletterheid, inclusie, transculturaliteit en taal in cultureel-politieke context – deze thema’s geven weer dat aandacht voor taal essentieel is.

Rechtsgeleerdheid

Het leven in en bouwen aan een rechtvaardige samenleving is een ongoing process. Zonder onderwijs, onderzoek en ontwikkeling ontstaat er wan-orde.

Dit zijn de huidige speerpunten binnen de rechtsgeleerdheid:

1. Empirical Legal Studies
2. Digital Legal Studies
3. Conflict oplossende instituties
4. Transformatieve werking van globalisering in het recht
5. Herijking van publieke belangen in private verhoudingen

Een menselijke digitale transitie

Omdat de digitale transitie veel invloed heeft op de maatschappij – platformen, apps, algoritmes en datastromen zijn tot in de haarvaten van de samenleving doorgedrongen -, gaan we er in deze paragraaf dieper op in. De digitale transitie – een speerpunt van alle SSH-sectoren – biedt geweldige kansen, zoals het vinden van innovatieve oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen, het vergroten van de effectiviteit van de publieke sector en het versterken van het concurrentievermogen. Tegelijkertijd roept deze transitie ook fundamentele vragen op over digitale in- en exclusie, groeiende ongelijkheid in onze samenleving, over menselijke besluit- en oordeelsvorming en over de effecten op veiligheid, rechtsstaat, democratie, mensen- en grondrechten. De uitdaging is dan ook om de mogelijkheden zo goed mogelijk te benutten en de negatieve effecten te voorkomen.

Deze uitdaging vraagt dringend om het vroegtijdig samenbrengen van expertise uit alle SSH-disciplines en leent zich uitstekend voor nog stevigere samenwerking met de technische en bètawetenschappen, zoals informatica en Artificiële Intelligentie (AI).

Om de oorzaken, mechanismen en gevolgen van digitalisering te begrijpen, en om de omgang daarmee verder vorm te geven, is de expertise van de disciplines uit het SSH-domein onontbeerlijk. Zij bieden een wetenschappelijk instrumentarium om de context waarin digitalisering plaatsvindt te begrijpen – of die nu cultureel, historisch, sociaal, psychologisch, gedragsmatig of maatschappelijk is. Zij bieden verklaringen en analyses van de manieren waarop nieuwe technologieën ons denken en handelen beïnvloeden én zij bieden instrumenten om, waar nodig, de omgang daarmee anders vorm te geven. Door vanuit het SSH-domein vanaf het begin betrokken te zijn, zullen nieuwe digitale mogelijkheden ontstaan die niet alleen beter geaccepteerd zullen worden, maar ook bijdragen aan sociaaleconomische welvaart, het voorkomen van uitsluiting en het vergroten van gelijkwaardigheid en democratische controle.

In het sectorplan Dwarsdoorsnijdend thema vind je vanaf pagina 244 een uitgebreide besprekeing van de maatschappelijke meerwaarde van SSH-onderzoek in relatie tot de digitale transitie.