Jongeren zijn de motor van onze toekomst. Longitudinale analyses laten een neerwaartse trend van hun mentale gezondheid zien.
Volgens professor Developmental Neuroscience Eveline Crone, ambassadeur van Stichting Netwerk Nieuw Rotterdam, kunnen lokale programma’s en initiatieven uitkomst bieden, aangezien ze effectief in kunnen spelen op de lokale praktijk en wat daar nodig is.
Een mooi voorbeeld is Stichting Netwerk Nieuw Rotterdam (NNR). Zij werken sinds 2017 aan de positieve ontwikkeling van Rotterdamse jongeren. We spraken met oprichter Pauline Calmez over haar ervaringen en de resultaten van het programma, op zoek naar een landelijk handelingsperspectief.
Mentale gezondheid van jongeren laat neerwaartse trend zien
Steeds meer jongeren maken zich zorgen over de wereld. Hun levenstevredenheid daalde van 86,2% in 2013 naar 75,8% in 2023. Tienermeiden en jonge vrouwen komen vaker op de spoedeisende hulp terecht vanwege zelfbeschadiging of een suïcidepoging; in tien jaar tijd steeg het aantal met 50%.
De stijging van de hulpvraag van jongeren – zowel in de huisartsenpraktijk als in de geestelijke gezondheidszorg – leidt tot een groeiende druk op het systeem. Veel jongeren met psychische klachten krijgen te laat of geen passende hulp.
Stichting Netwerk Nieuw Rotterdam
Stichting NNR is in februari 2017 opgericht door Pauline Calmez en Henrieke van Toor. Calmez heeft op straat veel met jongeren gewerkt. Met NNR hoopte ze nog meer impact te kunnen maken. De stichting positioneert zich als aanvulling op scholen en professionele hulpverlening.
NNR stelt: “We benaderen jongeren positief, zorgen dat ze ‘erbij horen’ en helpen hen te ontdekken dat ze waardevol zijn. Ons werk is zowel preventief als probleemoplossend.”
NNR werft middelen via fondsen, filantropen, donaties en gemeentelijke subsidies. De jongeren maken kosteloos gebruik van het aanbod.
Kwaliteit van relaties van grote invloed op mentale gezondheid
Calmez beschrijft de visie van NNR aan de hand van een metafoor:
“…Onlangs hoorde ik een lezing van een psychiater. Volgens hem hebben jongeren last van mentale klachten doordat ze te weinig tegenslagen te verduren hebben gekregen. Zoals een boompje, alleen, dat te weinig stormen heeft doorstaan, waardoor de stam fragiel blijft. Deze metafoor gaat voor veel jongeren die bij Netwerk Nieuw Rotterdam komen niet op – zij hebben vaak juist veel moeten doorstaan. Ook zij staan als boompje alleen, niet omringt door andere bomen en zonder goede grond. Waardoor ook zij niet goed kunnen groeien. Voor beide voorbeelden geldt dat de boompjes alleen staan. Terwijl bomen gedijen in een ecosysteem, in een bos. Voor de jeugd geldt hetzelfde.”
Dit sluit aan bij de visie van hoogleraar jeugdstudies prof. dr. Finkenauer (Universiteit Utrecht): “…het belangrijkste en meest robuuste inzicht uit de sociale wetenschappen is onmiskenbaar: de enorme invloed van sociale relaties op ons leven. De kwaliteit van onze relaties is van grote invloed op gezondheid, succes, levenstevredenheid en veerkracht.”
De professionals van NNR maken zich zorgen over het doorgeslagen individualisme in de samenleving. Calmez: “…veel jongeren gaan wel naar school, maar hebben niet het gevoel ergens bij te horen. Wanneer hun mentale gezondheid verslechterd, focussen we te veel op het individu.”
Betekenisvolle ontmoetingen
NNR focust op jongeren van 16 tot 27 jaar in een kwetsbare positie, bijvoorbeeld jongeren die moeilijk contact maken en jongeren die dreigen uit te vallen op school. Elke maand stelt NNR een thema centraal, zoals liefde, vrede, saamhorigheid en gezondheid. Het zijn thema’s die ‘mensen mensen maken’ en waardoor jongeren betekenisvolheid kunnen ervaren.
Voor elk thema zijn er ontmoetings- ontwikkelings- en vrijwilligersactiviteiten, waaronder ervaringsdeskundige sessies, inspiratieavonden en trainingen. Door deze activiteiten hebben jongeren betekenisvolle ontmoetingen, maken ze nieuwe vrienden, leren ze nieuwe (sociale) vaardigheden, raken ze betrokken bij diverse maatschappelijke thema’s en zijn ze gezamenlijk van betekenis voor kwetsbaren in Rotterdam.
Inzichten uit de positieve psychologie zijn in alle programma’s verweven. Er is ruimte voor kwetsbaarheid – en tegelijk gaat de focus uit naar hoe waardevol de jongeren zijn, naar hun talenten en wat ze (kunnen) beteken voor anderen. Calmez: “…we hopen dat iedere jongere zijn of haar waarde kan ontdekken en ervaren.”
Met wetenschappers op zoek naar wat werkt
Wetenschappelijk ambassadeur van NNR professor Crone vertelt ons: “Mijn eigen lab helpt NNR om de monitoring te versterken, bijvoorbeeld door naar de effecten van een controlegroep te kijken, of door mixed methods toe te passen en kwalitatieve data te analyseren, rekening houdend met de kansen en mogelijkheden van de organisatie. Wij noemen dat een living lab aanpak: een innovatiecentrum op lokaal niveau.”
Volgens prof. Crone zijn wetenschappers te kritisch op lokale programma’s zoals NNR, die niet generaliseerbaar zouden zijn: “…we hebben diepe mechanistische kennis nodig over wat werkt en waarom, maar ook snelle iteratieve loops die voortbouwen op maatschappelijke kennis.”
Calmez geeft aan graag met wetenschappers op te trekken om te achterhalen wat NNR effectief maakt – om die generaliseerbare kennis te ontsluiten. Met die kennis kunnen we de druk op de jeugdzorg uiteindelijk structureel verlichten.
De effectiviteit van NNR tot nu toe
NNR heeft stappen gemaakt in die richting. Assistent professor Lysanne te Brinke (Erasmus Universiteit) zette samen met de jongeren een effectiviteitsonderzoek op. De stichting heeft een impactmeting ontwikkelt aan de hand van Theory of Change. Door middel van diepte interviews, enquêtes en metingen verzamelen ze data en krijgen ze een dieper inzicht in de effecten van hun werk. In 2023 namen er bijvoorbeeld 1051 jongeren deel aan de activiteiten van NNR. De effecten op jongeren waren onder andere:
- Betere sociale vaardigheden (79%)
- Meer zelfvertrouwen (76%)
- Nieuwe vrienden gemaakt (64%)
- Betekenisvolle ontmoetingen (95%)
- Voelt zich meer onderdeel van de samenleving (82%)
- Zet zich vaker vrijwillig in voor een ander (77%)
In 2024 steeg het aantal deelnemers naar 1500. Calmez: “…we kunnen meer hulp van wetenschappers gebruiken bij het bepalen van onze meetpunten, maar we zijn al aardig op weg.”
Connectie met doelgroep van grote invloed op effectiviteit
NNR is een lokale interventie – laagdrempelig, positief en activerend. De goede match tussen vraag en aanbod lijkt de effectiviteit te vergroten. Volgens prof. Crone werkt het opschalen van deze lokale interventies beter dan het ontwerpen van landelijke programma’s, waar sprake is van een zwakkere connectie met de doelgroep en de lokale hulpvraag.
Calmez: “…de overheid kijkt veel naar scholen en landelijke organisaties, omdat ze dan snel veel jongeren hoopt te bereiken. Het zou effectiever zijn wanneer de overheid lokaler denkt en werkt en dat vervolgens uitbouwt. Laat ons doen wat wij goed kunnen.”
“Ik hoop dat lokale programma’s, de wetenschap en beleidsmakers steeds meer samen op gaan trekken”
Calmez: “…het is een droom van ons om wetenschappers een uitgebreider onderzoek te laten uitvoeren naar onze interventies, zodat we nog beter kunnen vaststellen wat onze interventie effectief maakt. Ik hoop dat beleidsmakers dan scherper zullen zien dat de oplossing voor mentale problemen van jongeren niet alleen in het hoofd van de jongere te vinden is, maar juist ook in de samenleving, in relaties. Ik hoop dat lokale programma’s, de wetenschap en beleidsmakers steeds meer samen op gaan trekken, zodat we samen de mentale gezondheid van jongeren in Nederland duurzaam kunnen verbeteren.”