De Open Universiteit (OU), de Radboud Universiteit (RU), Maastricht University (UM), de Universiteit Utrecht (UU), Universiteit Twente (UT), de Universiteit van Amsterdam (UvA), de Vrije Universiteit (VU) en Wageningen Universiteit (WUR) werken aan dit thema. De themacoördinator is prof.dr.ir. Wolter Pieters (RU).

Missie

Voor een succesvolle inbedding van nieuwe technologieën in onze complexe samenleving is een grondig begrip nodig, niet alleen van deze technologieën zelf, maar in het bijzonder ook van hoe mensen ermee omgaan. We kunnen technologische ontwikkelingen niet verantwoord en duurzaam maken zonder te begrijpen hoe mensen die technologieën gebruiken en ermee interacteren. Onze inspanningen onder het thema ‘De Menselijke Factor in Nieuwe Technologieën (‘The Human Factor in New Technologies’ of afgekort HiNT) hebben tot doel dit inzicht te bereiken door de multi- en interdisciplinaire lenzen van sociale wetenschappen, empirische geesteswetenschappen en aangrenzende gebieden zoals kunstmatige intelligentie en cognitieve neurowetenschappen.

Subthema’s

HiNT heeft een programma opgezet van vier subthema’s: Making Tech Work, Seeking the Truth, Becoming Real en Tech Changing Lives.

Making Tech Work

Nieuwe technologieën worden vaak gezien als innovatief en onvermijdelijk. Maar hun eigenschappen passen niet altijd bij menselijke praktijken, vaardigheden en motivatie. Gebruikers kunnen zich bijvoorbeeld overbelast voelen met administratieve taken en besluitvormers kunnen zich onzeker voelen wanneer hen wordt gevraagd om adviezen van kunstmatige intelligentie (AI) te controleren. Door de interacties tussen mens en technologie op verschillende niveaus (individu, team, organisatie, samenleving) te verhelderen, laat Making Tech Work zien hoe sociale wetenschappen een sleutelrol kunnen spelen in ontwikkelingen naar socio-technische systemen die werken – en bijdragen aan empowerment en verantwoordelijkheid voor besluitvormers, werknemers en burgers.

Seeking the Truth

Digitale technologieën geven vorm aan de manier waarop we de waarheid zoeken, construeren en betwisten. Dit subthema brengt onderzoek samen naar de rol van sociale media, AI en andere digitale systemen bij het vormgeven van het publieke begrip van de werkelijkheid. Het onderzoekt hoe (mis)informatie zich verspreidt, hoe vertrouwen in instellingen en media evolueert, en hoe mensen (mogelijk tegenstrijdige) informatie zoeken en evalueren. Tegelijkertijd onderzoekt het hoe AI-modellen kennis zoeken, genereren en valideren, wat vragen oproept over vooringenomenheid, transparantie en geloofwaardigheid. Ook identificeren we de implicaties van deze ontwikkelingen voor de democratie, het bestuur en het publieke debat.

Becoming Real

In de met media verzadigde wereld van vandaag verdwijnt de grens tussen realiteit en illusie. Van Extended Reality (XR) en generatieve AI tot deepfakes, synthetische media, neurotechnologie en robots, deze technologieën dagen ons begrip van wat echt is uit. Becoming Real duikt in drie cruciale onderwerpen en bijbehorende vragen: (1) hoe mensen de werkelijkheid ervaren, waarnemen en manipuleren, (2) de diepgaande impact op de samenleving, organisaties en individuen, en (3) de sturende krachten die onze perceptie van werkelijkheid vormgeven, van bedrijven tot regelgevers. Onze missie: dit transformerende tijdperk begrijpen en navigeren.

Tech Changing Lives

Tech Changing Lives onderzoekt hoe technologie gedrag, waarden en sociale praktijken beïnvloedt. Het onderzoekt het ethische ontwerp en de effecten van digitale interventies die gedrag positief of negatief kunnen beïnvloeden. Technologieën zoals activity trackers kunnen een gezondere levensstijl motiveren, maar ze roepen ook ethische bezwaren op. We onderzoeken de impact van digitale technologieën op individueel, groeps- en maatschappelijk niveau. Dit subthema omvat interdisciplinair onderzoek met experts en gebruikers om oplossingen te ontwerpen die welzijn, leren en duurzaamheid verbeteren, terwijl ook ethische kwesties in het ontwerp worden meegenomen.

Voortgang

Met zo’n 70 sectorplanmedewerkers en andere geïnteresseerden van acht universiteiten werken we aan deze thema’s. Een jaarlijks actieplan stuurt de initiatieven die we nemen om de doelstellingen van de sectorplannen te verwezenlijken. De landelijke bijeenkomsten in april 2024 en mei 2025 waren succesvol in het creëren van verbindingen, en verdere evenementen zullen worden gestructureerd rond de subthema’s. Samenwerkingen binnen HiNT, gebaseerd op regelmatige vergaderingen van het coördinatieteam, hebben ook geleid tot verschillende gezamenlijke subsidievoorstellen, een boekvoorstel, een nieuwe gezamenlijke cursus, en er lopen nog meer activiteiten. We zijn actief op zoek naar manieren om de impact van het onderwijs te vergroten buiten de afzonderlijke afdelingen en faculteiten, met mogelijkheden voor bredere institutionele voordelen.

Op het gebied van maatschappelijke impact zijn nieuwe samenwerkingen aangegaan met maatschappelijke partners en zijn medewerkers van het sectorplan actief betrokken bij impactinstituten van de aangesloten universiteiten. De sectorplannen faciliteerden ook duidelijk de samenwerking met andere sectorplanthema’s, zowel op nationaal als op lokaal niveau, in het bijzonder met het dwarsdoorsnijdende SGW-thema.