De sociale wetenschappen, de geesteswetenschappen, rechtsgeleerdheid en economie en bedrijfswetenschappen zijn met hun onderwijs en onderzoek van grote waarde voor Nederland. Op de deelpagina’s Economisch en Maatschappelijk tonen we dit aan. Op deze pagina vertellen we het brede verhaal.

De Adviesraad voor Wetenschap, Technologie en Innovatie (AWTI) presenteerde in 2024 het adviesrapport ‘Vanzelfsprekende verbinding – Veranker sociaal- en geesteswetenschappelijk onderzoek in innovatie‘. De AWTI liet zien hoe belangrijk SSH-onderzoek (Social Sciences & Humanities) is bij het oplossen van complexe maatschappelijke vraagstukken in Nederland. Sociale en culturele aspecten spelen bij complexe innovatieprocessen en maatschappelijke transities altijd een grote rol. De huidige regering heeft als reactie hierop besloten om SSH-onderzoek steviger te verankeren in innovatie.

Het SSH-domein bestaat uit vier sectoren en voor elke sector zijn er sectorplannen opgesteld; in deze plannen is bepaald welke thema’s momenteel bovenaan de SSH-agenda staan. Deze thema’s laten goed zien waar het SSH-domein momenteel van grote waarde is.

De sectorplan thema’s

Het SSH-domein levert een grote bijdrage aan het oplossen van onderstaande maatschappelijke vraagstukken.

Sociale wetenschappen

Deze thema’s staan wegens de maatschappelijke urgentie bij sociaal wetenschappers bovenaan de agenda:

1. Veerkracht bij jeugd
2. Psychische aandoeningen
3. De menselijke factor in nieuwe technologieën
4. Maatschappelijke transitie en gedragsverandering
5. Maatschappelijke ongelijkheid en diversiteit

Sociaal wetenschappers hebben oog voor het welzijn van mensen te midden van grote veranderingen, waaronder de digitale transitie.

Geesteswetenschappen

De geesteswetenschappen onderzoeken menselijke waarden en zijn van groot belang ten tijde van culturele verschuivingen. In onderstaande paragraaf over de ’tussentijd’ lichten we dit toe.

Deze thema’s krijgen momenteel veel aandacht:

1. Humane Artificiële Intelligentie & de Gedataficeerde Samenleving
2. Cultureel Erfgoed & Identiteit

Ook de talen zijn van groot belang. Cultuurexpertise, geletterheid, inclusie, transculturaliteit en taal in cultureel-politieke context – deze thema’s geven weer dat aandacht voor taal essentieel is.

Rechtsgeleerdheid

Het leven in en bouwen aan een rechtvaardige samenleving is een ongoing process. Zonder onderwijs, onderzoek en ontwikkeling ontstaat er wan-orde.

Dit zijn de huidige speerpunten binnen de rechtsgeleerdheid:

1. Empirical Legal Studies
2. Digital Legal Studies
3. Conflict oplossende instituties
4. Transformatieve werking van globalisering in het recht
5. Herijking van publieke belangen in private verhoudingen

Bovenstaande sectorplan thema’s tonen vooral aan wat de maatschappelijke meerwaarde van het SSH-domein is.

Het domein levert echter ook een niet te onderschatten economische bijdrage.

De economische bijdrage van het SSH-domein

De Nederlandse economie wordt gekenmerkt door een verregaande verdienstelijking. Waren de dienstensector en de goederenproductie in de jaren ’60 nog in balans, tegenwoordig is het aandeel van de dienstensector in de Nederlandse economie ruim 78 procent. Spierkracht heeft plaatsgemaakt voor denkkracht en goederen hebben plaatsgemaakt voor diensten. Daaronder vallen financiële, zakelijke en juridische dienstverlening, zoals door advocatenkantoren, adviesbureaus en fintech-bedrijven, informatie en communicatie, waaronder uitgeverijen, film, radio, tv, telecommunicatie, de IT- en informatiedienstverlening, maar ook een enorme breedte aan niet-commerciële dienstverlening in de sfeer van overheid, cultuur en zorg.

Het SSH-domein is hofleverancier van hoog opgeleide arbeidskrachten voor de alsmaar groeiende diensteneconomie die Nederland zo’n sterke positie in de wereld verschaft. Het overgrote deel van deze diensteneconomie wordt bediend door opleidingen en onderzoek binnen het SSH-domein. Of het nu gaat om een communicatie-expert of een juridisch deskundige, een econometrist of een trader, een vertaler of een scenarioschrijver, een kinderpsycholoog of een remedial teacher, stuk voor stuk worden deze arbeidskrachten opgeleid binnen het SSH-domein. Meer dan welk domein dan ook zorgt het SSH-gebied ervoor dat die nieuwe motor van de Nederlandse economie kan blijven draaien.

Betere verankering van SSH-onderzoek in KIC calls

Ook de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) is goed op de hoogte van de meerwaarde van SSH-onderzoek. NWO plaatst regelmatig KIC calls for proposals vanuit het Kennis- en Innovatieconvenant (KIC). Het KIC is een overeenkomst tussen de Nederlandse overheid, het bedrijfsleven, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties. Het doel van het convenant is om door middel van samenwerking innovatie te stimuleren en maatschappelijke uitdagingen aan te pakken, zoals klimaatverandering, gezondheid, veiligheid, energie en digitalisering. NWO heeft – vanwege de meerwaarde – SSH-onderzoek steviger verankerd in deze interdisciplinaire projecten.

Hier vind je NWO calls met specifieke kansen voor SSH.

De huidige tijd is een ’tussentijd’

Hierboven geven we een overzicht van de meerwaarde van SSH. Hieronder beschouwen we dit vanuit een breder maatschappelijk perspectief.

De verbinding in onderzoek en onderwijs met mens en maatschappij is belangrijker dan ooit. Dit heeft te maken met het feit dat we de huidige tijd kunnen beschouwen als een ’tussentijd’.

Voor het eerst sinds driehonderd jaar hebben mensen tot vijfendertig jaar een lagere ‘brede welvaart’ dan oudere generaties. Klimaatverandering is onmiskenbaar en hiermee worden de grenzen van de groei zichtbaar.

Wanneer het oude barsten vertoont en het nieuwe vorm krijgt, spreken we van een ’tussentijd’, waarin gezocht wordt naar een nieuwe vorm van samenleven.

Decennia lang hanteerden we het mensbeeld van de homo economicus – een individualist die bijdraagt aan economische groei. Steeds meer mensen beginnen dit mensbeeld in twijfel te trekken, bijvoorbeeld vanwege financiële crises en de druk op het klimaat. ‘Tussentijd’ wil in dit licht zeggen dat er noodzakelijke systeem- en cultuurveranderingen gaande zijn.

De meerwaarde van het SSH-domein is daarom juist nu groter dan ooit. Filosofen, cultureel antropologen, psychologen, historici en economen kunnen de huidige tijd duiden en helpen navigeren. Ze kunnen, redenerend vanuit menselijke waarden, antwoorden formuleren op de vragen ‘hoe verder?’ en ‘waarheen?’.

Dit neemt niet weg dat we kritisch moeten zijn op de impact van het SSH-domein. In hoeverre levert ze werkelijk een bijdrage aan economische en maatschappelijke vooruitgang? Op de deelpagina’s Economisch en Maatschappelijk gaan we hier dieper op in.