Het sectorplan Rechtsgeleerdheid werd in 2018 door de tien rechtenfaculteiten tot stand gebracht met als doel om de strategische samenwerking tussen de rechtenfaculteiten te versterken en een verbinding te leggen tussen onderwijs, onderzoek en maatschappelijke doelen. Daarnaast moest het sectorplan een krachtige impuls geven aan het rechtswetenschappelijk onderzoek in Nederland en bijdragen aan de versterking van de aansluiting tussen hoger onderwijs en onderzoek.

Een aantal concrete ambities stond daarbij centraal:

• Internationaal toonaangevend onderzoek doen.
• Coherente onderzoeksgroepen van substantiële omvang opzetten.
• Samenwerken over de grenzen van faculteiten en universiteiten heen.
• Vooroplopen in het maatschappelijk debat.
• Zowel op nationaal als internationaal gebied bijdragen aan netwerken, consortia en kennisvermeerdering.
• Alle speerpunten verwerken in het onderwijscurriculum.

Inhoud sectorplan

Het sectorplan Rechtsgeleerdheid is opgedeeld in speerpunten waarbinnen de verschillende faculteiten samenwerken:

➡️ Digital legal studies

Digitalisering verandert de wereld ingrijpend. Digitale technologieën, kunstmatige intelligentie en big data — vaak ingezet en aangedreven door bedrijven en overheden — hebben grote impact op onze maatschappij, onze economie, onze gezondheidszorg, ons rechtssysteem en onze individuele levens. Met een multidisciplinair collectief van ruim 50 wetenschappers — van rechts- en datawetenschappers tot filosofen en politicologen — wil het speerpunt Digital Legal Studies een leidende rol spelen in de ontwikkeling en toepassing van kennis die nodig is om de juridische, ethische en maatschappelijke uitdagingen van onze tijd het hoofd te bieden.

➡️ Empirical legal studies

Empirisch onderzoek naar de (door)werking van het recht in de maatschappij levert fundamentele kennis op over (gedrags)veronderstellingen die ten grondslag liggen aan de verschillende rechtsregels. Door de verschillende faculteiten zijn nieuwe onderzoeksgroepen ingericht, waarin veelal juristen en sociale wetenschappers bijeenkomen en (interdisciplinair) samenwerken.

➡️ Conflictoplossende instituties

Het speerpunt Conflictoplossende instituties draagt bij aan een fundamentele herbezinning op het probleemvoorkomend en probleemoplossend vermogen van de rechtsstatelijke instituties. Enerzijds verlangt het publiek effectieve en snelle oplossingen voor grote en nieuwe maatschappelijke problemen. Anderzijds leeft de gedachte dat overheidsinstituties de voeling met hun leefwereld kwijt zijn. Daarom richt dit speerpunt zich op het vergroten van de slagkracht van de instituties en van het juridisch instrumentarium. Met als doel gezag en legitimiteit in onze fragmentariserende samenleving te behouden.

➡️ Transformatieve werking van globalisering in het recht

Binnen dit speerpunt wordt onderzoek gedaan naar de impact van wereldwijde uitdagingen als klimaatverandering op het recht. De rechtswetenschap ziet het als een van haar belangrijke taken om een internationaal leidende bijdrage te leveren aan de kennis over hoe het recht processen van globalisering kan vormen en sturen, zodat de belangen van individuen, groepen en samenlevingen beter beschermd worden. Het optimaliseren van de kansen en het reageren op bedreigingen van globalisering waren de redenen om sterk op dit onderwerp in te zetten.

➡️ Herijking van publieke belangen in private verhoudingen

Publieke, bovenindividuele belangen werken in toenemende mate door in private verhoudingen. De overheid heeft de laatste decennia vele taken – en daarmee ook publieke belangen – als het ware ‘ge-outsourced’ aan de burger, in vertrouwen op de regulerende werking van de markt.

Dit overkoepelende thema op het grensvlak van legitimiteit en juridische effectiviteit vereist onder meer onderzoek naar de huidige mix van private, maatschappelijke en publieke belangen en actoren op relevante beleidsterreinen, de interne consistentie van juridische regelingen, de kosten en effecten van regelingen zowel in materiële zin als gelet op de behaalde immateriële doelen (waarden), de invloed van Europeanisering en globalisering, de impact van depolitisering van de beleidsvorming door de overheid, en publiek-private samenwerkingsverbanden.

➡️ Het vergroten en versterken van de aanwas van jonge onderzoekers

De arbeidsmarkt voor juristen en criminologen is goed en een academische loopbaan is niet altijd de meest voor de hand liggende keuze. Voor de faculteiten zijn er in allerlei gebieden en vaak juist ook in de kerngebieden van het Nederlands recht weinig gepromoveerden beschikbaar. De arbeidsmarkt buiten de universiteit heeft aantrekkingskracht en biedt vaak betere arbeidsvoorwaarden. Om meer promovendi te kunnen aanstellen werven alle faculteiten onderzoeksgeld in externe competitie, wordt sterk ingezet op Erkennen en Waarderen en worden mogelijkheden onderzocht tot het vergroten van het aantal juridische studenten dat een onderzoeksmaster of pre-PhD traject doorloopt.

➡️ Diversiteit en inclusie

Om een goede werkgever te zijn en te blijven is een inclusief werkklimaat een voorwaarde. Ongeacht achtergrond in welk opzicht dan ook, wil de sector Rechtsgeleerdheid bereiken dat mensen rechtenfaculteiten sterker gaan overwegen als een serieuze mogelijkheid binnen hun loopbaan. Eenmaal binnen is het belangrijk dat zij zich gewaardeerd en welkom voelen en vervolgens gemakkelijk hun weg weten te vinden. Het streven naar een meer inclusieve werkomgeving zal hier positief aan bijdragen.

De tussentijdse evaluatie van het sectorplan was positief. Het is de universiteiten gelukt om concrete resultaten te behalen. Dit wordt uitgebreid voor het voetlicht gebracht in onderstaande midtermevaluatie uit 2022.

In 2024 heeft tevens de eindevaluatie van het sectorplan Rechtsgeleerdheid en het PDI-SSH plaatsgevonden. De bevindingen van de sectorplancommissie zullen in het voorjaar van 2025 bekend worden gemaakt.

Resultaten sectorplan Rechtsgeleerdheid

De implementatie van het sectorplan Rechtsgeleerdheid leidde tot impactvolle en concrete resultaten. De faculteiten hebben het sectorplan opgevat als een unieke verantwoordelijkheid en kans. Hoewel de eerste fase door de coronapandemie anders liep dan voorzien, is de sector veel meer georganiseerd geraakt; dat lerend proces laten de faculteiten niet meer los. Ook op andere onderdelen dan gepresenteerd in de zelfevaluaties is de onderlinge samenwerking naar een wezenlijk ander én hoger niveau getild.

De gekozen onderzoeksthema’s hebben geleid tot een reeks van hoogstaande en samenhangende onderzoeksresultaten, die deels inmiddels ook hun weg vonden naar het onderwijs. De afstemming en focus die door de samenwerking rond het sectorplan zijn ontstaan, heeft hier evident een belangrijke meerwaarde gehad. Onder meer heeft dit geleid tot omvangrijke onderzoeksaanvragen die anders niet tot stand zouden zijn gekomen.

Naast inhoudelijke keuzes is ingezet op methodologische innovatie. Dit is onder meer het geval door het aanjagen van Empirical Legal Studies (‘ELS’) als uitvloeisel van het groeiende besef van het belang van empirische onderbouwing van juridische analyses. Zo is niet alleen de rechtspraktijk gebaat bij het meten en toetsen van de effecten van beleid en wetgeving, ook in de rechtspraak groeit de behoefte aan empirisch inzichten die dienstbaar kunnen zijn aan verbetering van de effectiviteit en efficiëntie van de rechterlijke organisatie. Waar aanvankelijk vijf rechtenfaculteiten hebben ingezet op ELS wordt in de RDR momenteel gesproken over de wijze waarop de ELS Academy over de volle breedte kan worden ondersteund. Het doel daarvan is om toekomstige juristen methodologisch beter te op te leiden en ook de juridische onderzoeksmethode(n) beter uit te leggen.